Antika Halılar ve Tarihleri

Antika denildiği zaman akla en az 100 yıllık geçmişe sahip ürünler gelse de bir halının antika değerini belirleyen farklı faktörler var. Koleksiyon yapmak ya da kullanmak için antika bir halı arıyorsanız bu özelliklere dikkat etmelisiniz. Halının yaşı, kökeni, kullanılan iplik ve boyalar, kondisyonu, kalitesi, dokuma tekniği ve ölçüsü antika eser için uygun olmalıdır. Tüm bunların yanı sıra nadirliği de antika halının değerini belirleyen unsurlardandır. Bir halının eşi ve benzerinin olmaması, üzerinde kullanılan desenden tekniğe kadar her ayrıntısı onun nadirliği ve değeri ile ilgilidir. Antika halıların tarihini öğrenirken bu değerin kaynağını çok daha iyi anlayacaksınız.

Antika Halıların Eşsiz Hikayeleri

Antika halı ve kilimler sığır besiciliği yapılan birçok yerde üretilse de en popüler olanlar Türkiye, Kafkasya, Orta Doğu ve İran coğrafyasında üretilerek buradan dünyaya yayılmıştır. Yıllara ve yöreye göre değişen farklı dokuma teknikleri, desen ve renkleri ile ayırt edilirler. Pastel renkleriyle yıllarca hayranlık uyandıran Türk halıları, büyük ve yoğun dokumaların koyu renkle buluştuğu İran halıları ve envai çeşit geometrik şekilleriyle Kafkas dokumaları en sevilenlerden.Her coğrafyada dokunan halılar aslında kültürün bir yansımasıdır. Etnografik eser olarak kabul edilen antika halıların motif ve renkleri bu nedenle yörelere özgüdür. Göçebe kavimlerin eşyalarını sarmak, çadırlarına koruyucu yapmak için üretmeye başladıkları halılar zaman içinde vazgeçilmez bir ev eşyası olur. Her dokumacı, elinden çıkan esere kültürünü yansıtan motif ve renkleri işler. Boy ve oymakların yaşamı ile dokuma yaygılarının tarzı kökenleri anlamanın bir yoludur. Aileye ait simgeler, sülale işaretleri, her biri farklı anlama gelen kuşlar ve çeşitli hayvanlar dokuma hakkında hikaye anlatır.

Antika Halı Türlerinin Kökenleri

Antika halılar ve kilimler üretildikleri bölgenin adını alır. Fakat üretim yerini tespit etmek her zaman kolay değildir. Genellikle üretim malzemesi, renk ve desenler eserin kökenini ayırt etmede yardımcıdır. Örneğinİran halısı yapımında yük, pamuk ve ipek karışımı dokuma iplikleri kullanılır. Simetrik tasarlanmış desenler ve kusursuz kıvrımlar bu halıların en büyük özellikleri arasındadır.

Türk halıları karakteristik olarak Gördes düğümü, İran halıları Sine düğümü ile üretilir. Türk düğümleri İran halı düğümlerinden daha büyüktür. Düğümlerin boyutunun büyük olması desenlerin daha köşeli ve kenarlı olmasına neden olur. Kafkas kökenli ve Ortadoğu kökenli halılarda canlı renkler, Avrupa halılarında floral desenler görülür. Medine halıları ise figürlerden uzak ve simetriye sahip olmayan eserlerdir.

Antika Halıların Tarih Öncesi Dönemi

Halı yapımının aslında Kuzey Asya ve Orta Asya bozkırlarında geliştiği ve göçmenlerin soğuğa karşı geliştirdiği bir yöntem olduğu düşünülür. Çadırların içini sıcak tutmak için koyun ve keçi yününden dokunan ilk halıların kilim olarak dekorasyon amacıyla da kullanıldığına inanılır. Taşınabilir ve kullanışlı bu ev eşyasına ait en eski kalıntılar milattan önce 7000’li yıllara ait olsa da ilk örnek milattan önce 5. yüzyıla ait “Pazırık Halısı”. Bu nedenle en azından 4-5 bin yıldır halı ve kilim kullanıldığı düşünülür.

Altay dağlarında bir kurgan içinde bulunan Pazırık Halısı zengin renkleri ve simetrik desenleriyle nadide bir örnektir. Halının desenleri Persepolis antik kentindeki motiflerle benzer olduğundan köken tartışmaları yaşansa da kök boya ve ipliklerin Avrasya göçebeleri tarafından temin edilmesinin daha kolay olduğu belirlenmiştir.

Antika Halıların Sanat Tarihindeki Yeri

Sanat tarihinde halılar sadece tek başına değil farklı eserlere bağlı olarak da değerlidir. Halının desenlerinden renklerine birçok unsur dönemin etnik, kültürel ve sosyolojik yapısının anlaşılması, etkileşimin belirlenmesi için kullanılır. Bugün seyrettiğiniz birçok ünlü Rönesans tablosunda dahi Türk ya da İran halılarını görebilirsiniz. Sanat tarihi bu nedenle halıyı sadece bir eser olarak ele almaz. Resimlerin, minyatürlerin içinde kullanılan halıların bile anlattığı bir hikaye, sunduğu bir veri vardır.

Antika Halılar ve Kültürel Değişim

Bir kültürü anlamak için ilk önce eserlerine bakmak gerekir. El tezgahlarında dokunan halı ve kilimlerin öyküsü de kültürü anlamanın en bariz yollarından biridir. Birbirine çok yakın iki şehrin hatta iki köyün bile kendine has desenleri, nesillerdir getirdiği alışkanlıkları vardır. Bu nedenle komşu ülkeler, birbirinden habersiz coğrafyalarda kültürü takip edebilmek için halının özelliklerine bakılır.

Birbirinden habersiz iki ülkede birbirinin aynısı bir desen yaygın olduğunda burada etkileşimden ziyade kollektif bilinçten söz edilebilir. Göçebelerle, tüccarlarla bir şekilde etkileşime girme imkanı olan bölgelerde ise kültürün izleri takip edilir. Yıllar, bölgeler değiştikçe insanın yaşayışı ve sahip olduklarıyla birlikte kültürü değişime uğrar. Dönemin modasına göre üretilen eserler farklılaşır.

Antika Halıların Restorasyonu ve Korunması

Antika halıların korunması ve nesiller boyunca aktarılması için restorasyonun uzman ellerde yapılması gerekir. Kültürel ve tarihi değere sahip olan halılar aslına uygun olarak doğru tekniklerle restore edilir. İnce el işçiliği ile alanında uzman zanaatkar ve restoratörler bu işi üstlenir. Halının orjinalinde kullanılan iplikler, dokuma tekniği, kök boyalar ve renkler ilk başta analiz edilir. Daha sonra aslına uygun biçimde yenileme işlemleri yapılarak kullanıma hazır hale getirilir.

Antika halıların uzun yıllar kıymetinin anlaşılmamış olması bugün kötü durumda birçok eser olmasının nedenidir. Son yıllarda başlatılan “kırkyama” projesiyle değerli fakat tamir edilemeyecek durumdaki ürünler Türkiye’nin farklı illerinden toplanarak bir araya getirilir. Kırkyama şeklinde birleştirilip yenilenerek yurt dışına gerçek değerinde satılır.

Antika Halı Pazarları ve Koleksiyonculuk

Değerli ve nadide eşyalara sahip olmak isteyen koleksiyoncuların antika halılara ulaşmak için uğrak noktası bu amaçla kurulan pazarlardır. Antika halı pazarlarında İran, Bünyan, Hereke, Isparta, Kafkas gibi birçok farklı coğrafyadan gelen eserler bulunur. Antika halı koleksiyoncusu olmak istiyorsanız bunları bilmelisiniz:

• İran’ın ünlü Kerman, İsfahan, Tebriz ve Kom halılarının kendine has özellikleri vardır. İsfahan halıları aşırı ayrıntılı, Kerman halıları floral desenli, Kom halıları ipekten ve nadirdir. Üstün dokuma tekniği sayesinde dokunduğunuz anda kendini fark ettirir.
• Orijinal Türk halılarında koyu mavi, kırmızı, kahverengi ağırlıklı doğal kök boyalar ve yün (bazılarında ipek ve pamuk) iplikler kullanılır. Roma, Bizans ve Selçuklu izlerini taşıyan geometrik ve bitkisel desenler kullanılır.
• Osmanlı dönemi öncesi halılar halın iplikten dokunsa da imparatorluk döneminde halılarında ince iplik görülür. Halı kenarlarında “Fringe” adlı sarkıntılı ipliklere yer verilebilir.
• Orta Doğu halılarının çoğu İran ve Türkiye dışında Afganistan’da üretilir. Kafkas halıları Ermenistan, Rusya’nın kuzeyi ve Azerbaycan’da imal edilir. Avrupa halıları genellikle Rönesans, Barok – Rokoko dönemlerinde ticaretle gelmiş yatak örtüsü, duvar örtüsü gibi ince yapılı ürünlerdir.

Antika Halıların Değerlendirilmesi

Eski bir halının antika değerine sahip olması için kök boyalarla renklendirilmiş doğal ipliklerle üretilmesi ve tezgahta el yapımı olarak dokunması gerekir. Seri üretim halılar bu nedenle antika görünümünde olsa da antika değerine sahip değildir. Halının dokuması, kalitesi ve özelliklerinin eşine az rastlanır cinste olması eserin değerini yükseltir. Bu nedenle bir halının sadece yaşlı olması antika değeri için yeterli değildir. Usta ellerden çıkmış yüksek kaliteli bir ürün yaşı fazla olmasa da paha biçilemez olabilir.

Siz de el dokuması ve zaman içerisinde antika değeri kazanacak bir halıya sahip olmak istiyorsanız Apex Halı vintage koleksiyonunu inceleyebilirsiniz. Nesilden nesle aktarılarak değer kazanacak el dokuması ürünler ve vintage desenler ile antika halı görünümünü evinize taşıyabilirsiniz.