Halı Dokuma Sanatı: Halı Nasıl Dokunur?

Temellerini Türklerin attığı, ardından dünyanın birçok bölgesinde yapılmaya başlanan halı dokuma sanatı, Türk kültürünün yansıtıcısı ve ayrılmaz bir parçasıdır. Dünyanın bilinen en eski halısı olan Pazırık Halısı da Türklere ait bir kurganda bulunmuş ve Türk düğümüyle dokunmuştur. Günümüzde de doğudan batıya, kuzeyden güneye Türkiye’nin farklı bölgelerinde ve şehirlerinde halı dokuma atölyeleri bulunur. Bunların bir kısmı yerel kullanım için üretilirken bir kısmı da doğu motiflerine ilgi duyan batı ülkelerine ihraç edilir. Tezgah ve makine halıları bir ihtiyaç olmanın yanı sıra şık tasarımlarıyla yaşam alanları için bir aksesuar görevi de görür.

Halı Dokumak için Hangi Malzemeler Gereklidir?

Hem dekorasyon hem de sıcak bir zemin için evlerin vazgeçilmezi olan halı, el ile çözgüler etrafında bağlantı oluşturan ipliklerin kirkit denilen bir aletle sıkıştırılmasıyla dokunur. El ile yapılan halılar için bir tezgaha ve yün ipliklere ihtiyaç duyulur. Büyük sırıkların birbirine geçirilmesiyle oluşan bu tezgaha yukarıdan aşağıya olacak şekilde gergin yün ipler bağlanır. Çözgü adı verilen bu gergin ipler halının iskeletini oluşturur. Çözgü ipliklerinin arasına paralel gelecek şekilde varagele adı verilen değnek düğüm atma işini kolaylaştırmak için iplikler arasına boşluk bırakır. Dokuma işleminin yapıldığı çözgü ipliklerinin arasından geçirilen ipliğe ise atkı denir. Atkı ipliği geçirilip düğüm sırası tamamlandığında kirkit denilen sıkıştırma tarağı ile düğüm sırası aşağı itilerek sıkıştırılır. Bu sistem ile halı dokuma gerçekleşir. Dokumayı gerçekleştirirken üzerine işlenen motifler ise bu işlemi bir sanata dönüştürür. Her yöre kendine has motifleri ile kültürünü ve ruhunu yansıtır.

Türkiye’de Halı ve Kilim Dokumacılığı Nerelerde Yaygındır? 

Uşak, Bergama, Hereke, Ladik, Milas, Konya, Sivas, Isparta yaygın olmakla birlikte Türkiye’nin pek çok şehrinde halı dokumacılığı yapılır. 17. ve 18. yüzyıldan itibaren Kırşehir, Mucur, Kula, Ladik, Milas ünlü halı merkezleri olarak öne çıkmıştır. 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Hereke’de bir halı dokuma fabrikası açılarak Osmanlı saray halıları üretilmeye başlanmıştır. Bu fabrika Cumhuriyet döneminde Sümerbank’a katılarak üretimlerine devam etmiştir. Sümerbank ile Isparta, Diyarbakır ve Bünyan’da da halı dokuma şubeleri açılarak ihracat amacıyla üretimler yapılmıştır. Isparta, Bünyan ve Sivas daha çok batılı desenlerle ticari atölye halıcılığına yönelir. Gödes, Kula, Bergama, Ayvacık, Ladik, Niğde, Döşemealtı, Milas halıları ise yerel halı tipleri ile öne çıkar. Halkın kendi ihtiyacını karşılamak için dokuduğu halılar ise Denizli-Çal, Kars, Ağrı, Erzurum, Şanlıurfa, Gaziantep, Sivas-Şarkışla, Beyşehir, Adıyaman-Pişinik, Kahta, Besni de bulunur. Karadeniz bölgesi hariç neredeyse Türkiye’nin tüm illerinde yerel ya da ticari dokumacılık ile halı üretimi yapılmaya devam eder.

Makine Tipi Dokuma Halı Yapımı 

Yeni nesil teknolojilere ayak uyduran halı üretimi de makineler ile yapılır. El halılarından farklı olarak makine tipi halılarda daha düz durması için jüt, keten, pamuk gibi dolgu iplikler kullanılır. Bunun yanı sıra ilmekler düğüm yerine atkı iplikleri arasına U ve V biçiminde sıkıştırılan iplik parçalarından oluşur. Modern teknolojiye uygun olarak üretimlerine devam eden makine tipi dokuma halılar çağın trendlerine uyumlu tasarımlarda halılar üretilir. Kumaş yapısına ve ilmeklerin şekillerine göre kendi içerisinde gruplara ayrılan makine tipi halılardan en yaygın olanı wilton adı verilen halılardır. Bıçaklı teller ile dokunan wilton tipi halılarda, kesikli ya da kesiksiz ilmeklerde ve sık halılar üretilir. Makine tipi halı üretiminde makineler el halısının dokuma yöntemlerini taklit ederek bu halıların dokusunu daha kısa sürede, daha az maliyetle elde eder.

El emeği ipek halı yapımı hakkında detaylı bilgi almak isterseniz “İpek Halı Dokumacılığı” yazımızı okuyabilirsiniz.