Kilim Motifleri ve Anlamları

İnsanoğlu, varoluşundan bu yana duygularını, yaşamını, değerlerini, fikirlerini, gündelik hayatını, geçmişini ve hayallerini anlatma ihtiyacı duyar. Bunu her yörenin, her dönemin insanı, elindeki kaynakları kullanarak sanatına aktarır. Anadolu insanının tuvali, Çatalhöyük’ten bu zamana dek gelen kilimlerdir ve anlattıkları, bu kilimlere dokunan motiflerde gizlidir. İşte bazı halı  kilim motifleri ve anlamları:

 

 

• Akrep Motifi

  Korunma amacıyla işlenen motiflerden olan akrep biçimindeki kilim motifleri, şeytanî ruhu sembolize ederler. Bu akrep, daima öldürmek için pusuda bekler. Sebepsiz kavga ve kötü niyeti temsil eder. Korktuğu her ne ise bir parçası ya da desenini, ondan sakınmak adına kullanan Anadolu insanı, zarar verici mahlukatlardan sakınmak için de  halı ve kilimlerde akrep motifini kullanır.

• Artı Motifi ve Çengel Motifi

  Artı ile çengel, Türk halı motifleri arasında sıkça karşılaşılan motiflerdir. Artı motifinin, Hristiyanlığın haç simgesi ile ilgisi yoktur. Bela ve tehlikelerden korunmak için kullanıldığı bilinir.

• Bereket Motifi

  Bereket motifi olarak bilinen kilim desenleri, üç grupta değerlendirilebilir. İlk grupta; nar, üzüm, kavun, karpuz, incir, dut gibi meyveler ile ejder, boğa, yılan, koç, kelebek, geyik, balık gibi hayvanlar yer alır ve uçsuz bucaksız mutluluğu sembolize ederler. İkinci grupta; yapraklar, çiçekler ve ağaç motifleri yer alır ve bolluğu, uğuru simgelerler. Üçüncü grupta ise; sular, kayalar, dağlar gibi tabiat varlıkları yer alır ve evreni, onun hareketini, yapısını aynı zamanda doğum, ölüm ve yeniden doğumu temsil ederler.

• Bukağı Motifi

Bukağı, atın iki ön ayağına, otlağın uzağına gitmesin diye takılan zincirin ismidir. Bu zincirden ilham alan kilim desenleri ve anlamları, aşkı, birliği ve ailenin istikrarını simgeler. Nişanlanırken yüzükleri kırmızı kurdele ile birbirine bağlama geleneği de bukağı sembolünden  gelir. 

Ejderha/Ejder Motifi

Ejderha, pençeleri aslanı hatırlatan, kuyruğu bir yılana benzeyen, kanatları olan dev bir tür yılan sembolüdür. Su ile havanın efendisi ve gizli hazinelerin bekçisidir. Bereketli bahar yağmuruna kavuşma niyeti ile   halı ve kilimlere   dokunur.

 

Eli Belinde Motifi

Yaygın olarak kullanılan eli belinde motifi, dişiliği, doğurganlığı, kısmeti, neşeyi, uğuru, mutluluğu ve bereketi temsil eder. İlk insanların, üremeyi yalnızca dişilere ait bir süreç sanması ve erkeğin üremeye katkısını bilmemesi sebebiyle, ana tanrıçaları kutsal görüp taptıkları bilinir. Günümüzde halı dokumalarında kullanılmaya devam eden bu motifin kökeni, ana tanrıçalarla ilgili bu inanca dayanır.

• Göz Motifi

  Nazara karşı bir tedbir olarak nakşedilen göz biçimindeki kilim desenleri, genellikle dikkatleri üstünde toplayan mavi renk ile dokunur.  Kilim  lerde, eli belinde, koçboynuzu ve bereket motifinin içinde ya da çevresinde sıkça kullanılır. Kötü gözlerden korunma amacıyla kullanılmasının yanı sıra, “gönül gözü” tabir edilen göz ve Budizm Tanrılarından Şiva’nın alnında yer alan “üçüncü göz” gibi, entelektüel bakışın, derin algının ve ruhani aydınlığın da simgesidir

• Hayat Ağacı Motifi

  İsmi ile müsemma hayat ağacı motifi, devamlı halde gelişerek ve değişerek yaşamayı sürdüren kâinatı simgeler. Toprağa bağlanan kökleri, kök salma, ebedilik ve yerleşikliği temsil eder. Alt dallar ve gövde ile gökyüzüne, üst dallar ile cennete uzanır ve cennet ile yeryüzünü birleştirir. Nar, hurma, zeytin, incir, servi, kayın, sedir, meşe, palmiye ve asma gibi ağaçlar, hayat ağacını sembolize eder. Bu ağaçların üstündeki kuşlar ise, vakti gelince giden can kuşlarını simgeler.

• İm ve Damga Motifleri

  Tarih süresince Türklerin boy, oba, devlet, oymak gibi mefhumları anlatmak amacıyla belli başlı figürler, imler, damgalar kullandıkları bilinir. Bu damgalar ve imler, toplumun ya da kişinin varoluşunu temsil eder. Bunun amacı, aile isminin ve soyun devam ettirilmesinin yanında, ailenin değerli eşyalarının da korunmasıdır. Her bir dokuma, döneminde kullanılan araçları, eşyaları ve o toplum kültürünü yeni nesillere aktarır. Günümüzün logo, rumuz ve piktogramları da bu gelenekle ilişkilidir.

• İnsan Motifi

  Kilim motifleri anlamları ile dokuyanın duyguları birleştiğinde, içinde bulunulan durumu anlatır. İnsan deseni kullanılan motifler de, çoğu zaman özleme işaret eder. Bazı dokumalarda gurbette olan ve görmek istenen sevgili, bazılarında ise kız ya da erkek çocuğunu sembolize eden bir motiftir. Dokuyan kişinin hasretini ya da çocuk beklentisi duymasını anlatır. Bunun yanında, yaratıcılık ve çalışkanlığın da simgesidir.

• Kartal Motifi

  Türklerin tarihinde kendine önemli bir yer edinen kartal, gökyüzünün sembolü, geleceğin habercisi ve öteki dünyaya ruhları götüren kutsal bir görevli olarak görülür. Kartal motifi olarak bilinen halı motifleri, çevikliği ve kuvveti temsil eder.

• Koç Boynuzu Motifi

  Dokumacılar, tepeden, yandan ve önden, hilal ya da spiral gibi şekillerle koç görüntüsünü sembolleştiren bu motifi, “koçlu yanış”, “koçbaşı”, “gözlü koç” ya da “boynuzlu yanış” gibi tabirlerle adlandırırlar. Koç boynuzu motifi erkekliği, kuvveti ve kahramanlığı sembolize eder.

 

 

• Kurt Ağzı, Kurt İzi, Canavar Ayağı

  Anadolu insanı, Hititlerde tanrı yoldaşı olarak anılan kurtlarla baş etmek, sürülerini onlardan korumak ister. Köpek ve kurdu çiftleştirerek “canavar” ismini verdikleri kangalı elde ederler ve onları korunmak için hep yanlarında tutarlar. Özellikle kilim seccadelerin mihrap bölümünün çevresinde bulunan bordür ile zemin arasında sıkça kullanılan motif de, iyimserlik ve korunmayı temsil eder.

 

• Kuş Motifi

  Anadolu’da kuş sembolü hayatın hemen her alanına yayılmıştır. Kuşun kanadı, tüyü, gözü, gagası, pençesi ve hatta kemiği, farklı vesilelerle kullanılagelir. Kuş motifleri ise, bazen ölen birinin ruhunu, bazen ise sevgiliyi, aşkı ve kadını simgeler.

 

• Küpe Motifi

  Sıklıkla genç ve bekâr kızlar tarafından işlenen küpe motifi, kilimi dokuyanın, evlenmeye dair istekli olduğunu, dolaylı olarak ailesine anlatma yoludur. Genç erkeklerin ve kızların yuva kurmasını ve cinselliği temsil eder.

• Muska Motif

  Kem gözlerden sakınmak için dokunan muska motifi, üçgen biçiminde bir göze benzer. Kıskanç gözlerden, yine bir gözle korunmak niyeti ile dokunur.

• Pıtrak Motifi

  Anadolu insanı, dikenli tarla bitkilerinden olan pıtrağın, dikenleri ile kem gözleri uzak kıldığına inanır ve pıtrak bu maksatla kilimlere dokur.

 

• Saç Bağı Motifi

  Saç bağı motifinde saç, ölümsüz olmayı simgeler. Dokuyan, dolaylı olarak evlenmeyi, çoğalmayı ve ölünceye dek sevdiğiyle olmayı istediğini anlatır.

• Sandık Motifi

  Evlilik çağına gelmiş gençlerin çeyizlerini koyduğu sandıkları temsil eden Türk kilim motifleri, dokuyanın, çeyizinin hazır olduğunu anlatma yoludur.

• Suyolu Motifi

  Su, hayatın en değerli parçalarından biridir. Hal böyleyken, Anadolu insanının Suyolu deseni ile bezediği kilim motifleri ve anlamları da, hayatı, canlılığı, bolluğu, saflığı, yenilenme ve yeniden doğmayı barındırır. Bunların yanı sıra, erdemli, bilge ve soylu olmayı da simgeler.

• Tarak, Parmak ve El Motifleri

  Tarağa, parmaklara ya da ele benzer motifler, yedili, beşli ve üçlü sayılarda dokunan geometrik motiflerdir. Temelde bir gövdeden çıkan çubuklardan meydana gelir. Eller, insanın yaratıcı gücünü temsil eden parçasıdır. Anadolu insanı, el motifini, bazen gerçekçi, bazen ise çubuk ve noktalardan yararlanan sembolik bir üslup benimseyerek kullanır.

• Yılan Motifi

  Dokumalarda zikzak, ejder ya da bulut biçiminde yer alan yılan motifi, gücü ve ölümsüzlüğü simgeler. Anadolu’da, kutsal görülen yılandan, hem korkulur hem de saygı duyulur. Çift başlı resmedilen yılan ise hekimlik simgesi olarak bilinir ve zehir ile panzehrin beraberliğini temsil eder.

• Yıldız Motifi

  Çalışkanlığın ve üretkenliğin temsilcisi olan yıldız biçimindeki kilim motiflerinin anlamları, dokuyanın, ailesi ve kendisinin çalışkan, gayretli olduğunu ifade etmek istemesinde saklıdır.

Dokumacılık, tarihin büyük bölümünde göçebe bir hayat süren Türklerin, en mühim geçim kaynaklarından biridir.Kilim motifleri, rastlantısal olarak değil, derin manalarla örülerek oluşturulmuş etnik halı desenleri sembollerindendir.Türk kültürüne özgü bu el sanatında, atılan her ilmek, dokuyanın yazdığı şiirin bir dizesidir. Bu motifleri tanıyarak, anlayarak ve kullanarak, bu eşsiz geleneği gelecek kuşaklara aktarabilirsiniz. 

 Hemen halı desenleri yazımızı da inceleyerek popüler halı desenleri ve kullanım alanları hakkında da detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

 Yararlanılan kaynak : meb-kilim-motifleri